انجمن يوزپلنگ ايرانی فرارسیدن نوروز باستانی و آغاز سال جدید شمسی را به همه ايرانيان تبريک گفته و اميدوار است سال پيش رو، سالی بهتر برای طبيعت و محيط زيست ايران باشد. از همین رو، مطابق سنوات گذشته، در پایان سال انجمن به ارائه گزارشی از اهم فعالیتهای انجام گرفته طی یک سال گذشته می پردازد.
بخش مستندسازی
دراین سال، تیم مستندسازی انجمن درحال تولید سه مستند درباره پارک ملی کویر، میش مرغ در بوکان و همچنين فيلمی درباره زندگی خرس قهوه ای بود. درعين حال، مستند عباس آباد نيز مراحل پايانی توليد خود را سپری نمود تا در سال 1392، از سيما پخش شود. استفاده مکرر از دوربين های تله ای فيلمبرداری باعث شده بود که چنين تجهيزاتی دچار استهلاک زياد شوند. از همين رو، با همکاری تعدادی از هموطنان خارج از کشور، چند دستگاه دوربين فيلمبرداری با کيفيت مناسب برای اين بخش تهيه شد. خوشبختانه پيش از پايان سال، دوربين ها در نقاط مختلف کار گذاشته شدند و خبر خوب، فيلمبرداری از يوزپلنگ در پارک ملی کوير بود. “درجستجوی پلنگ ایرانی” نیز همچنان افتخارات بیشتری در جشنواره سینما حقیقت کسب نمود.
یوزپلنگ در پارک ملی کویر، اسفند 1391 (مؤسسه تصویربردای حیات وحش/انجمن یوزپلنگ ایرانی)
بخش آموزش و توانمندسازی
بخش آموزش انجمن يوزپلنگ ايرانی سالهاست که با هدف انتقال يافته های علمی به صورت مناسب و درخور به طبقات محتلف اجتماعی ايران فعاليت می کند. اين بخش، پس از اجرای چندين پروژه برای آموزش و ارتقای آگاهی مردم محلی با محوريت يوزپلنگ در بافق، کالمند، مياندشت و کوير و پلنگ در ساريگل و لرستان، درسال جاری اجرای کليه پروژه ها با رويکرد آموزشی را متوقف نموده و تلاش نمود تا منطق جديدی را با محوريت “مديريت مشارکتی” در اين عرصه تجربه نمايد. از همين رو، پلنگ ايرانی در حوزه قفقاز به عنوان پايلوت انتخاب شده و تيمی متشکل از چهار تسهيلگر اجتماعی درحال اجرا، برنامه ريزی و پايش اين پروژه هستند. بدون شک اجرا موفقيت آميز اين پروژه می تواند به عنوان الگويی مناسب برای مشارکت جوامع محلی برای حفاظت از گوشتخواران بکار رود.
درعين حال، توليد رويکردهای نوين آموزشی همواره از اولويت های انجمن در بخش آموزش بوده است. تئاتر “يوزپلنگ” و “پلنگ” از دو سال پيش در تعدادی از روستاهای پيرامون زيستگاه ها اجرا شده اند که همواره بازخورد خوبی داشته اند. درسال جاری، اين تيم همچنان فعال و پويا مسير خود را ادامه داد. درکنار آموزش بازيگران جديد در اين عرصه، با همکاری اداره کل حفاظت محيط زيست قزوين و سمنان و همچنين مؤسسه ميراث پارسيان به برگزاری برنامه های آموزشی در منطقه الموت و خوش ييلاق پرداخت و سرتاسر تعطيلات پايآن هفته زمستان نيز به آموزش بازديدکنندگان اختصاص يافت. در اواخر سال نيز وارد توليد محصولی جديد در اين عرصه شد که بايد تا سال آينده و تولد يک رويکرد آموزشی جديد صبر نمود.
درکنار محصولات آموزشی مختلف تولید شده مانند بروشور و پوسترها، کتاب “طبیعت درکلاس درس” به عنوان راهنمای آموزشی برای معلمان نیز توسط تیم آموزشی انجمن منتشر شد. درحال حاضر، این تیم درحال طراحی مولتی مدیای پلنگ ایرانی به عنوان یک ابزار آموزشی موردنیاز می باشد.
بخش پایش و تحقیقات
انجمن یوزپلنگ ایرانی از سه بخش اصلی تشکیل یافته است که یکی از آنها، بخش “پایش و تحقیقات” می باشد. این بخش در سال 1391، بدون شک يکی از پرمشغله ترين سالهای عمر خود را سپری نمود. عمده فعالیتهای این بخش در چند بخش اصلی متمرکز بود که عبارتند از:
الف) انجام مطالعات و پژوهش های کاربردی
در اين سال، درکنار فعالیتهای مختلف، مطالعات و پژوهش های انجمن عمدتا حول سه محور اصلی بود:
1. بررسی و ارزیابی جمعیت گوشتخواران برای ارزیابی فعالیت های حفاظتی
برنامه ملی پايش يوزپلنگ آسيايی، مهمترين هدف اين بخش در سال جاری بود تا بتوان به عددی دقيق و صحيح از جمعيت يوز در ايران دست يافت. برهمين اساس، پس از پايان مرحله نخست (بافق، آريز، دره انجير و سياهکوه)، فاز دوم در دو منطقه عباس آباد و مياندشت اجرا شد و در زمستان سال 1391، دوربين های تله ای در دو منطقه نای بندان و راور کارگذاشته شدند. درعين حال، حين برنامه ساخت مستند درباره پارک ملی کوير، تعدادی دوربين نيز در اين منطقه کارگذاشته شدند تا در پايان سال، عملا، نه زيستگاه از زيستگاه های اصلی يوز در ايران پايش شود. تلاش ها برای تحليل دقيق داده ها ادامه دارد.
2. برنامه ریزی حفاظتی برای تدوین راهکارهای منطقی برای حفاظت از گونه ها
طی سالهای گذشته، عمدتا مطالعات صورت گرفته در زمینه گوشتخواران بزرگ جثه ایران، در مقیاس یک منطقه بوده است که چندان مناسب نیست، زیرا این گونه ها بدلیل جابجایی زیاد و نیازهای گسترده، نیازمند برنامه ریزی در سطح گسترده تری هستند. از همین رو، يکی از اولويت های جديد بخش تحقيقات انجمن يوزپلنگ ايرانی، کمک به سازمانهای دولتی درجهت برنامه ريزی حفاظتی است که از سال گذشته در دستور کار قرار گرفت. در این راستا، استان لرستان به عنوان پايلوت اين رویکرد در محدوده زاگرس انتخاب شد تا با همکاری طبیعت دوستان استان، بتوان تصویری منطقی از وضعیت پلنگ ایرانی و خرس قهوه ای بدست آورد. با این حال، تیم انجمن موفق شد تا ارزیابی وضعیت پلنگ در شمال غربی ایران را به پایان رسانده و نتایج قابل توجهی درخصوص این گونه بدست آمده است که به زودی انتشار می یابد.
حفاظت از گونه ها در ایران سابقه طولانی دارد، با این حال ضعف دیگری که انجمن یوزپلنگ ایرانی تلاش نمود تا درسال جاری به آن بپردازد، “اولویت بندی و تصمیم سازی” برای حفاظت از گونه ها بود که با همکاری نزدیک سازمان حفاظت محیط زیست و دانشگاه تهران انجام گرفت. در این راستا، پستانداران ایران متناسب با وضعیت حفاظتی و تمایز ژنتیکی خود مورد ارزیابی قرار گرفته و اولویت بندی شدند. درمقابل، کلیه بودجه های پژوهشی سازمان محیط زیست و پایان نامه های دانشجویان کشور نیز ارزیابی شدند تا درنهایت تصویری از توجه نابرابر سازمانهای متولی به گونه های حائزاهمیت کشور براساس نیازهای حفاظتی آنها، بدست آید. همچنین، تلاش ایران برای حفاظت از یوزپلنگ با شناسایی نقاط ظعف و قوت برای ارائه راهکار در آینده مورد بررسی قرار گرفت.
3. ارزیابی روابط درون گونه ای گوشتخواران در راستای درک صحیحی ارتباطات طبیعی مؤثر بر حفاظت از گونه ها
درکنار عوامل انسانی مانند شکار و تخریب زیستگاه، تعامل و برهمکنش گونه ها نیز می تواند بر بقای گونه های مختلف تأثیر گذار باشد، به این معنا که حضور یک گونه حضور گونه دیگر را تسهیل یا محدود نماید. با این حال، این موضوع هیچگاه تابحال در ایران مورد بررسی قرار نگرفته و همه تلاش محققین به عوامل انسانی معطوف بوده است. از همین رو، انجمن یوزپلنگ ایرانی طی سال گذشته مطالعات مختلفی را درخصوص ارزیابی تعامل موجود میان گوشتخواران در مناطق کویری ایران، بخصوص یوزپلنگ با سایر گونه انجام نمود. در همین زمینه، یک مقاله علمی برای ژورنال های فارسی ارسال شده و مقاله دیگر میز درخصوص جدایی بوم شناختی گرگ و یوز در دست نگارش می باشد.
ب) حمایت از دانشجویان
درکنار سه محور بالا برای انجام مطالعات و پژوهش ها، حمایت از پایان نامه های دانشجویی از دیگر دستاوردهای انجمن یوزپلنگ ایرانی درسال گذشته بود. این پایان نامه ها معمولا با محوریت گوشتخواران در راستای کسب دانش برای حفاظت کارامدتر طراحی می شوند. چهار پایان نامه درسال 1391 در زمینه ارزیابی حفاظتی شاه روباه در ایران، بررسی تعارض پلنگ ایرانی و جوامع محلی در الموت قزوین، بررسی ریختهای گرگ خاکستری در ایران و ارزیابی جمعیت کفتار در میاندشت و نای بندان در ارتباط با متغیرهای زیستگاهی درحال اجرا می باشند. راهنمایی فنی، اشتراک داده ها و حمایت مالی درموارد محدود، مهمترین امتیازات دانشجویان می باشد.
ج) ژنتیک
این ابزار که کمتر در کشور جایگاه خود را یافته است، به صورت جدی درحال پیگیری است. درکنار همکاری برای مطالعات آهوان غرب آسیا و ارزیابی رده بندی آنها زیرنظر اتحادیه جهانی حفاظت، کاراکال گونه اصلی بوده که درسال 1391، توجه این بخش از انجمن را به خود جلب نموده و تلاش می کند وضعیت تبارشناختی و ژنتیکی کاراکال های ایران را با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و دانشگاه ليسبون پرتقال مورد بررسی قرار دهد. پیش از این، با همکاری دانشگاه تهران و سازمان حفاظت محیط زیست، پلنگ ایرانی از این منظر مورد بررسی قرار گرفته بود و یوزپلنگ آسیایی، درسال 1392، درکنار برنامه های دوربین گذاری مورد پژوهش قرار خواهد گرفت.
د) سمینارها و کارگاه های آموزشی
انتشار بدون شک بخش لاینفکی از هر پژوهشی محسوب می گردد و انجمن یوزپلنگ ایرانی نیز به اشتراک گذاشتن یافته ها و اطلاعات را از بدو تأسیس در دستور کار خود داشته است. درسال 1391، در سه محور، این برنامه ها برنامه ریزی و اجرا شد:
· توانمندسازی پرسنل و داوطلبان انجمن
درسال گذشته، دو کارگاه آموزشی برای محققان و دانشجویان انجمن برگزار شد که عبارت بودند از:
1. مدلسازی زیستگاه (مرداد 1391)
2. اصول روشهای مطالعه سریع (بهمن 1391)
کارگاه روشهای مطالعات سریع در حیات وحش
· کارگاه های هم اندیشی برای کارشناسان و محیط بانان
شش کارگاه در این سال با این هدف برگزار شد که عبارت بودند از:
1. کاربرد دوربین های تله ای برای پایش گوشتخواران بزرگ جثه ایران، ارائه شده در همایش روشهای پایش گوشتخواران برای کارشناسان سازمان محیط زیست (اردیبهشت 1391، یزد)
2. برآورد جمعیت گوشتخواران و تعامل آنها در استان یزد، ارائه شده در دومین کارگاه آموزشی برنامه ریزی حفاظتی گربه سانان ایران برای کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست (خرداد 1391، ساری)
3. آموزش محیط بانان منطقه حفاظت شده درونه به عنوان زیستگاه تازه تایید شده یوزپلنگ در ایران (خرداد 1391، درونه)
4. برنامه ریزی برای حفاظت از پلنگ ایرانی در کشور، ارائه شده در همایش معاونین محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست (تیر 1391، ارومیه)
5. بوم شناسی پلنگ به منظور حفاظت کارامد آن برای محیط بانان و کارشناسان محیط زیست استان مرکزی (مهر 1391، اراک)
6. برآورد جمعیت یوزپلنگ و پلنگ در استان یزد برای کارشناسان و محیط بانان محیط زیست استان یزد (بهمن 1391، یزد)
· سمینارهای حیات وحش موسوم به WildTalk
امروزه کارشناسان و متخصصين متعددی در سرتاسر کشور درحال مطالعه و پژوهش در زمينه حيات وحش ايران هستند که خوشبختانه نتايج آنها در قالب مقالات و پايان نامه ها به صورت مکتوب منتشر شده است. از همين رو، به منظور ارتقاي دانش و تبادل اطلاعات ميان دانشجويان و اساتيد و بهره مندی از آخرين دستاوردهای پژوهشی و علمی کشور در زمينه حيات وحش، سمینارهاي حيات وحش از ابتدای مهرماه سال گذشته به صورت ماهیانه برگزار می شود. تابحال، 12 سخنرانی ارائه شده و درسال 1392 نیز همچنان ادامه خواهد یافت.