بیست و پنجمین سمینار حیات وحش با عنوان «آیا دانش می تواند به حفاظت از پلنگ در ایران کمک کند» توسط محمد فرهادی نیا و دکتر ایمان معماریان با محوریت پلنگ های ماهواره ای ایران و با استقبال بیش از 60 نفر از علاقمندان در تاریخ سه شنبه 4 اسفند 94 توسط انجمن یوزپلنگ ایرانی برگزار شد.
در این ارائه 10 درس آموخته پروژه توسط سخنرانان مرور شد:
درس آموخته نخست: وضعیت پلنگ در زیستگاه های اصلی آن در شمال شرقی ایران
برای این مطالعه حدود 200 کیلومتر کوهپیمایی در مناطق انجام گرفته است. بر اساس تلاش صورت گرفته در مناطق سالوک، ساریگل و تندوره آثار حضور پلنگ ثبت گردید.
درس آموخته شماره2: شمارش جانوری که دیده نمی شود
در این قسمت از مطالعه از فناوری دوربین های تله ای و شناسایی خال ها در پلنگ های دو منطقه پارک ملی سالوک و ساریگل، استفاده شده است. تعداد پلنگ هایی که به این روش در مناطق شناسایی شدند، تفاوت زیادی داشتند با تصوراتی که از قبل نسبت به جمعیت وجود داشت. به غیر از برآورد جمعیت پلنگ، طی 1.5 سال برنامه های زیادی هم جهت برآورد طعمه های آن انجام گرفته است. زیرا بدون شناسایی بهره برداران، نمی توان برای منابع برنامه ریزی کرد. بر اساس نتایج این قسمت، میزان زادآوری طعمه پلنگ با میزان طعمه خواری آن در مناطق، هماهنگ است.
درس آموخته شماره3: استفاده از یک تیم ایرانی و توانمند برای زنده گیری، بیهوشی و ردیابی پلنگ در طبیعت
در این بخش آقای دکتر معماریان به توضیح انواع تله پرداخت و طرز کار تله به کار گرفته شده در این مطالعه که تله کمندی یا Foot- snare trap توضیح داده شد. همچنین از داروی کتامین به اضافه مدتومیدین برای بیهوشی مورد استفاده قرار گرفته شده است. به گفته آقای فرهادی نیا قلاده های به کار گرفته شده، بهترین نوع قلاده موجود در دنیا هستند و اطلاعات از طریق ماهواره برای محقق ارسال می گردد. همچنین پس از یک سال این قلاده به شکل خودکار از گردن حیوان باز می شود.در مجموع 5 پلنگ بالغ مجهز به گردنبند ماهواره ای شدند که 4تای آنها نر و یکی دیگر یک ماده جوان بوده است.ثبت تصویر از جفتگیری و شکار این پلنگ ها نشان از این داشت که گردنبندها خللی در زندگی طبیعی آنها وارد نکرده است.
درس آموخته شماره4: الگوی جابجایی و قلمرو طلبی پلنگ ها
از نقطه های ارسالی توسط ماهواره نقشه های حرکتی پلنگ ها بدست آمده است. بر خلاف چیزی که در گذشته تصور می شده است، پلنگ ها در ایران دارای گستره خانگی کوچکی هستند.
درس آموخته شماره5: الگوی طعمه خواری پلنگ ها
برای اطلاع از الگوی طعمه خواری پلنگ ابتدا باید بقایای شکار آنها پیدا می شد که در خیلی از مواقع دسترسی به محل مورد نظر بسیار دشوار می باشد.در مجموع 150 نقطه برای این منظور بررسی شده است. نتایج مقدماتی نشان داده اند که پلنگ های منطقه از تمامی طعمه ها، اعم از کل و بز، قوچ و میش و حتی سگ، تغذیه کرده اند.
درس آموخته شماره6: جابجایی فرامرزی پلنگ ها از میان سکونتگاه های انسانی
یکی از پلنگ ها گاهی چندین بار از یک جاده اصلی عبور کرده، به داخل روستا ها رفته و حتی به کشور ترکمنستان هم سری زده است و در مقابل آن یک پلنگ دیگر تا لب جاده رفته است ولی هیچ گاه عبور نکرده.
درس آموخته شماره 7: شکار توسط هم نوعان به عنوان یکی از عوامل تلفات عمده پلنگ ها
متاسفانه تنها پلنگ ماده این پروژه توسط یک نر قوی و به دلیل نزاع بر سر شکار جان خود را از دست داد. بر اساس گفته های دکتر معماریان با استناد به نتایج کالبد گشایی این پلنگ جوان و همچنین عکسهای رادیولوژی و سیتی اسکن گرفته شده، شکستگی در مهره های 3، 4 و 5 گردن باعث مرگ بوده است، در حالیکه گردنبند بر روی مهره اول بسته می شود. وضعیت بدنی مناسب و وجود میزان چربی کافی نشان دهنده زندگی طبیعی حیوان بوده؛ همچنین عکسهای رادیوگراف نشان از آن دارند که این پلنگ یک پلنگ بالغ جوان بوده است و صفحات رشد به طور کامل بسته شده اند.
درس آموخته شماره 8: تلاش برای همزیستی انسان و پلنگ
برای این قسمت از پژوهش به مدت 2 سال پرسشنامه پر شده است که در نتیجه آن مردم فقط کشته شدن 10 سگ در سال توسط پلنگ را گزارش دادند. در صورتیکه یکی از پلنگ های مجهز به گردنبند طی 6 ماه 12 سگ شکار کرده است. این نشانه یکتعارض خیلی جدی ولی مخفی است و این یک معضل جدی را رقم می زند که نکند سگ ها به پلنگ ها بیماری منتقل می کنند؟
بیماری دیستمپر(Canine distemper) در سگ ها علائم تنفسی و گوارشی دارد و باعث مرگ می شود ولی سگ های بزرگتر علائم را نشان نمی دهند و به عنوان ناقل عمل می کنند. حدس زده می شود که در ایران این بیماری به شکل بومی در سگ ها وجود داشته باشد. به همین خاطر از سگ هایی که احتمال ورود به زیستگاه پلنگ را دارند، نمونه خون گرفته شد.بنا به گفته دکتر معماریان درصد بالایی از نمونه های گرفته شده آلوده به این بیماری بودند که زنگ خطری برای بقای پلنگ هاست. به غیر از بیماری هایی که ممکن است مستقیم پلنگ ها را تحت تاثیر قرار دهد، بیماری هایی هم هستند که می توانند شکار پلنگ را تحت تاثیر قرار دهند. بیماری هایی مانند طاعون نشخوار کنندگان که این روزها تعداد زیادی کل و بز را در طبیعت ایران از بین برده است. واکسیناسیون دام های اهلی موجود در حاشیه پارک ملی یکی از راه های جلوگیری از این بیماری هاست.
درس آموخته شماره 9: تیم امداد و نجات پلنگ
این تیم تنها تیمی است که می تواند پلنگ را زنده گیری کند. به همین دلیل در صورت بروز اتفاق ارجاعات زیادی به تیم می شود. مانند پلنگ نر مسنی که در روستای تازه قلعه در چند کیلومتری مرز ترکمنستان، به داخل روستا رفته و باعث رعب و وحشت اهالی آنجا شده بود. در نهایت این پلنگ زنده گیری شد و به دلیل اینکه شرایط بازگشت به طبیعت را نداشته، به تهران منتقل می گردد.
درس آموخته شماره 10: جلب مشارکت عمومی و حمایت اجتماعی
در ابتدای راه پروژه تصمیم می گیرد که از همان اول تمام مراحل را با مردم به اشتراک بگذارد زیرا این باور وجود داشته که این کار چیزی فراتر از یک پایان نامه است و شاید کاری باشد که به حفاظت پلنگ یاری رساند. حضور پر رنگ در روزنامه ها و مجلات، تهیه گزارش سالیانه، ارائه دستاوردها برای کارشناسان و محیط بانان و تهیه تقویم آموزشی برای روستائیان از دیگر تلاشها برای جلب مشارکت عمومی بوده است.
فیلم کاملی از این سمینار تهیه شده است. علاقمندان می توانند به دفتر انجمن یوزپلنگ ایرانی مراجعه کرده و فیلم را دریافت کنند.
سمینارهای حیات وحش هر دوماه یکبار با همکاری انتشارات فنی ایران برگزار می شود.