حفاظت علمی پیچیده است که تحت تاثیر شرایط و گونه هدف میتواند رنگ و بویی متفاوت به خود بگیرد. پیچیدگیها زمانی بیشتر میشود که در یک پروژه، پای مردم محلی و منافعشان نیز در میان باشد. ایجاد شرایط برد-برد می تواند بزرگترین معضل پیشروی حفاظتگران باشد. در این شرایط گاه ممکن است پروژهای مشابه با اهدافی یکسان، طی رویکرد و روشهای متفاوت به نتیجه برسد. حفاظتگران همواره باید با در نظر گرفتن شرایط موجود و تجارب پیشین، با ذهنی باز در میدان حفاظت فعالیت کنند.
انجمن یوزپلنگ ایرانی، از سال 2014 پروژهای به منظور ایجاد ذخیرهگاهی خالی از دام برای یوزپلنگ آسیایی را با حمایت و مشارکت کمیته ملی IUCN در کشور هلند آغاز کرده است. پروژهای با هدف یافتن راه حلی مناسب و کارآمد جهت کاهش فشار چرای دام در زیستگاههای یوزپلنگ آسیایی که با چالشهای متعددی روبرو بوده و درسهای آموخته ارزشمندی برای کارشناسان انجمن به همراه داشته است.
کمیته IUCN هلند پس از بازدیدی از پارک ملی توران تامین بودجه پروژه را بر عهده گرفت.
این پروژه کار خود را از همان سال 2014 در پارک ملی توران آغاز کرد اما اندکی پس از شروع پروژه مشخص شد که هزینه پیشبینی شده برای خرید حقوق عرفی چراگاههای داخل پارک کافی نیست. مبالغ درخواستی دامداران به یکباره افزایش یافت و مذاکرات برای خرید، نتیجهبخش نبود. قیمتها به دو برابرِ هزینهی اولیه، افزایش یافته بود. در ادامه با توافق اداره کل حفاظت محیطزیست استان سمنان مقرر شد که کمبود بودجه توسط سازمان حفاظت محیط زیست تامین شود.
عدم تامین مبلغ مذکور تا سال ۹۶ و کاهش ارزش ریال و افزایش تورم، انجمن را بر آن داشت تا محل پروژه را تغییر دهد. پس از مکاتبه با استانهای زیستگاههای یوزپلنگ، نهایتا طی هماهنگی با پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی (دفتر مشترک سازمان حفاظت محیطزیست و UNDP که نقش سیاستگذاری حفاظت از یوزپلنگ را در ایران بر عهده دارد) و درخواست اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی، پروژه به این استان انتقال یافت. تلاش برای ابطال پروانههای چرا در پناهگاه حیاتوحش میاندشت در استان خراسان شمالی، بلافاصله آغاز شد اما با ناهماهنگیهایی که در مسیر رخ داد، پروژه در استان خراسان شمالی نیز به سرنوشتی مشابه دچار شد. افزایش ناگهانی قیمتها به واسطه تزریق بودجه دولتی برای ابطال پروانه چرا، پروژهی انجمن را متوقف کرد.
از سال ۱۳۹۸ و پس از تغییرات مدیریتی در استان سمنان، مجددا ذخیرهگاه زیستکره توران مدنظر انجمن برای پیشبرد پروژه بود. مذاکرات با یکی از دامداران تا جایی پیش رفت که طرفین در اسفند ماه ۹۸ در اداره کل منابع طبیعی استان سمنان حاضر شدند. با اینکه انجمن و دامدار هر دو برای ابطال پروانه به توافق رسیده بودند و بودجه پروژه برای این ابطال کافی بود، اما به دلایل اداری، موضوع نیمهتمام ماند. خلا قانونی در خصوص مناطق حفاظت شده و مناسبات پیچیدهی بین نهادی، مابین ادارات محیط زیست و منابع طبیعی، اصلیترین دلیل این تاخیر بود.
از ابتدای سال ۱۳۹۹ انجمن و سازمان محیطزیست به صورت جداگانه مکاتباتی با سازمان جنگلها و مراتع کشور به انجام رساندند. انجمن همچنین برای حل مسئله خلا قانونی با فراکسیون محیطزیست مجلس نیز وارد مکاتبه شد. نهایتا پیگیریها به برنامهریزی برای جلسهای در دفتر حفاظت سازمان جنگلها و مراتع ختم شد. جلسهای که علیرغم پیگیریهای مکرر و مداومِ انجمن، با توجه به پاندمی کرونا هیچگاه برگزار نشد.
در این بین، تلاش شد که توافق با دامدار زنده نگاه داشته شود. در بهمنماه ۱۳۹۹ انجمن و اداره کل حفاظت محیطزیست سمنان راه حلی برای نهایی کردن توافق یافتند و نهایتا در روز ۲۵ بهمن ماه، توافق طرفین در دفترخانه ثبت اسناد رسمی به ثبت رسید تا اداره کل به نمایندگی از طرفین مراحل ابطال را طبق قوانین و راهحلهای موجود طی نماید.
با آزادسازی این مرتع، ۴۹۸ راس دام از ۵۶۰۰ هکتار زیستگاه یوزپلنگ ایرانی برای همیشه حذف شدند
متاسفانه وقفه یکساله در ثبت این توافق منجر به پرداخت دو برابر مبلغ توافقی پیشین به دامدار شد. این امر امید برای انجام خرید پروانه های چرای دیگر را از میان برد. در ادامه و با کمرنگ شدن امید برای انجام خرید دیگر، انجمن نیازهای حفاظتی منطقه را با کمیته ملی IUCN در کشور هلند در میان گذاشت و برای هزینهکرد باقیمانده بودجه پروژه برنامهریزی انجام گرفت.
در مرحله اول تلمبه بادی برای یکی از چاههای منطقه به مبلغ ۳۳ میلیون تومان خریداری شد تا آبرسانی به آبشخورهای بخشی از منطقه، تسهیل شود. در ادامه نیز هزینههای نصب این سازه و برخی دیگر از هزینههای منطقه توسط انجمن تقبل خواهد شد تا زیستگاهِ امنتر و بهتری برای باقیمانده نسل یوزپلنگ آسیایی در این ذخیرهگاه کلیدی ایجاد شود.
لازم به ذکر است با ابطال پروانه بهرهبرداری مذکور در حاشیه شمالی پارک ملی توران، مساحتی بیش از ۵.۶۰۰ هکتار برای همیشه خالی از دام خواهد شد. این پروانه دارای ۴۹۸ راس مجاز دامی بوده است. امید است به زودی با انجام تمامی هزینهکردهای برنامه ریزی شده، پایان پروژه به اطلاع همراهان و حامیان انجمن یوزپلنگ ایرانی برسد. پروژهای که هرچند پایان آن سالها از زمانبندی خود با حوادث پیشبینی نشده به تعویق افتاد، اما به همین میزان درس آموخته برای ما به ارمغان داشت و نهایتا به پایانی تاثیر گذار ختم شد.
چشم انداز مرتع آزاد شده در ذخیرهگاه زیستکره توران
آغل مرتع آزاد شده
